تربیت فرزندان و رفتار با کودکان

یکی از دوستانم اصرار داشت او را به ملاقات مرحوم استاد رستمیان (رحمة الله علیه) ببرم-استاد رستمیان از شاگردان رجبعلی خیاط (رضوان الله تعالی علیه) بود که صاحب کرامات کثیری بوده است که متاسفانه حقیر از فیض زیارت ایشان بی بهره بوده ام-به اصرار او بالاخره توانستیم به اتفاق به زیارت استاد نائل شویم. اما تا استاد چشمش به ما افتاد فرمود: (شب دختر خردسال خودشان را در اتاق حبس می کنند و فردایش برای گرفتن راه حل هدایت به نزد ما می آیند..)این فرمایش استاد برای من سوال و مایه تعجب شد اما مشاهده کردم حال دوستم بسیار تغییر یافت و جلسه را ترک کرد.وقتی نزد او رسیدم بدون اینکه از او بپرسم گفت: (دیشب من دخترم را به خاطر یک اشتباه در اتاقش حبس و تنبیه کرده بودم..)..

جریان فوق را یکی از دوستانم در موقع نماز جماعت برایم بازگو کرد و پس از آن دغدغه ای بسیار یافتم که ارتباطم را با فرزندم به گونه ای پایه ریزی کنم که ثمر آن مطلوب باشد و خوب.به همین علت در کنکاشی کوتاه روایات ذیل را جهت نیل به اهداف عالی و الهی به مطالعه می گذارم.تربیت کودک و فرزندان همیشه مد نظر دین مبین اسلام بوده و برخورد مناسب با خانواده و فرزندان مکررا از سوی ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) سفارش شده است.

تنبیه کودکان
آیا رسول رحمت الهی (ص) برای تربیت کودکان از شیوه تنبیه بدنی و کتک زدن استفاده می کرد ؟ دوست و دشمن و تمامی اسلام شناسان مسلمان و غیر مسلمان از مستشرقان اروپایی که در تاریخ اسلام و سیره و روش پیامبر اکرم (ص) تحقیق کرده اند ، همگان بر این عقیده اند که وجود مقدس نبی اکرم (ص) هیچگاه از تنبیه بدنی برای تربیت کودکان استفاده نمی کرد و از روایات اسلامی و شیوه زندگانی ائمه معصومین (ع) بدست می آید که کودکان را نباید تنبیه کرد امام کاظم (ع) به مردی که از فرزند خود شکایت می کرد ، فرمود : فرزندت را نزن و برای ادب کردنش از او قهر کن ولی مواظب باش قهر کردنت طولانی نشود بلکه هر چه زودتر آشتی کن.بحار الانوار ج 104 – ص 99
رسول اکرم (ص) نه تنها کودکان را تنبیه بدنی نمی کرد اگر کسی چنین میکرد به شدت با آن مخالفت می نمود او حتی کودکان متخلف را نیز تنبیه بدنی نمی کرد و با محبت و اخلاق نیکو برخورد می نمود
علی (ع) می فرمود : نصیحت پذیری انسان عاقل به وسیله ادب و تربیت است چهار پایان و حیوانات هستند که تنها با تازیانه تربیت می شوند مستدرک الوسایل ج 3 – ص 223

سلام کردن به کودکان
یکی دیگر از رفتارهای زیبا رسول اکرم (ص) سلام کردن به کودکان است زیرا کودکان اگر چه سن کم دارند ولی خوب و بد را می فهمند و محبت را درک می کنند و این در حالی است که متاسفانه گاه می بینیم گروهی در بین خود جایی برای کودکان قائل نیستند.پیامبر (ص) به کودکان احترام می گذاشت و خواهان آن بود که کودکان در محیط اجتماع وارد شوند. انس بن مالک می گوید پیامبر (ص) در راهی با چند کودک خردسال مواجه شد و به آنان سلام کرد و غذا داد.بحار الانوار – ج 16 – ص 229
امام باقر (ع) فرمود : رسول خدا می فرمود : پنج چیز است که تا لحظه مرگ آنها را ترک نمی کنم یکی از آنها سلام کردن به کودکان است.بحار الانوار ج 16 – ص 215و پیامبر (ص) فرمود : در سلام کردن به کودکان مراقبت دارم، تا پس از من به صورت یک سنت در میان مسلمانان بماند و همه به آن عمل کنند وسائل الشیعه ج 3 – ص 209 و گفته شد که پیامبر (ص) به کوچک و بزرگسال سلام می کرد و در سلام کردن بر دیگران حتی به کودکان پیشی می گرفت و هر کس را می دید نخست او سلام می کرد و با آنان دست می دادمکارم الاخلاق1/23.

غذا دادن به کودکان خود
از دیگر درس های رسول اسلام (ص) به پیروانش ، غذا دادن آن حضرت به کودکانش می باشد که این رفتار نشانگر توجه او به روحیات فرزندان خود است. سلمان می گوید وارد خانه رسول خدا (ص) شدم حسن و حسین (ع) نزد او غذا می خوردند و آن حضرت لقمه ای در دهان حسن و لقمه ای در دهان حسین (ع) می گذاشت و بعد از غذا حسن را بر دوش خود و حسین را بر زانوی خود نهاد و به من فرمود : ای سلمان آیا آنان را دوست داری ؟ گفتم : ای رسول خدا (ص) چگونه آنان را دوست نداشته باشم در حالی که می بینم چه اندازه نزد شما مقام و ارزش دارندبحارالانوار 36/304جابر بن عبدالله انصاری می گوید : من بر پیامبر (ص) وارد شدم در حالی که حسن و حسین (ع) بر پشت آن حضرت سوار بودند و او با دست و پاهای خود راه می رفت و می فرمود : مرکب شما نیکو مرکبی است و شما نیز نیکو سوارانی هستید.بحار الانوار ج43 – ص285

و در روایتی دیگر است که فرمود و پدرتان از شما بهتر است.بحارالانوار43/286

بازی با کودکان
یکی دیگر از نکات زیبا در زندگی رسول خدا ص آن است که برای پرورش شخصیت کودکان با آنان بازی می کرد، زیرا شرکت بزرگسالات در بازی کودکان می تواند موقعیت خوبی برای آموزش غیر مستقیم نکات ارزنده اخلاقی به آنان باشد به این جهت در مباحث امروز روان شناسی به آن توجه خاصی شده است. رسول اکرم ص فرمود: هر کس در نزد او کودکی است باید با او رفتار کودکانه داشته باشد.وسائل الشیعه ج15 ص203 و خود با کودکانش بسیار بازی می کرد و هر روز صبح دست علاقه و محبت بر سر فرزندان خود و اولاد آنان می کشید و با حسین ع بازی می کرد.بحار الانوار ج43 ص 285
جبیر بن عبدالله گوید: رسول خدا (ص) با کودکان اصحاب و یارانش بازی می کرد و آنها را درکنار خود می نشانید.نهایه المسئول فی روایه الرسول ج1. ص 340
انس بن مالک گوید: پیامبر (ص) خوش اخلاق ترین مردم بود من برادر کوچکی داشتم که تازه او را از شیر گرفته بودند و از او نگهداری می کردم آن حضرت هرگاه او را می دید می فرمود از شیر گرفتن چه بر سرت آورده ؟ و با او بازی می کرد صحیح بخاری 37/8

از سفارشات موکد نبی اکرم ص به عدالت کردن در بین فرزندان است که موجب رشد و شکوفایی آن میشود و عدم عدالت در بین آنان موجب نفاق، دشمنی و کینه توزی آنان نسبت یکدیگر می شود، علی ع فرمود: پیامبر ص کردی را دید که دو کودک داشت یکی را بوسید و دیگری را نبوسید، پیامبر ص فرمود چرا بین آنان با عدالت رفتار نی کنی.وسائل الشیعه ج15 ص 113 و انس بن مالک م یگوید: مردی نزد پیامبر ص نشسته بود پسر او آمد پدر او را بوسید و روی زانوی خود نشاند سپس دختر آمد (بدون آنکه او را ببوسد) او را کنار خود نشاند. پیامبر ص فرمود: چرا بین آنان با عدالت رفتار نکردی مکارم الاخلاق 126.
بوسیدن فرزندان خردسال
یکی دیگر از خصوصیات رفتاری پیامبر اکرم ص بوسیدن کودکان است. بوسیدن علاقه بین والدین و فرزند را بیشتر کرده و پاسخی مناسب به نیاز کودک به محبت است و محبت کردن را به فرزند یاد می دهد و از خشن شدن و خشونت در آینده جلوگیری می کند. نکته مهم آن است که احترام رسول خدا ص نسبت به فرزندان خود عمدتا در حضور مردم بوده که دو چیز را به ما می آموزد.شخصیت کودک بااحترام گذاشتن به او در حضور مردم بهتر تقویت می شود.پیامبر ص به این وسیله روش صحیح پرورش کودک را به مردم می آموخت.به این جهت پیامبر سفارش زیادی به بوسیدن فرزند دارد و فرمود: (کسی که فرند خود را ببوسد خداوند برای او یک حسنه می نویسد و کسی که فرزند خود را ببوسد خداوند برای او یک حسنه می نویسد و کسی که فرزند خود را خوشحال کند، خداوند نیز روز قیامت او را خوشحال می کند.بحارالانوار ج23 ص 113 عائشه می گوید: مردی خدمت رسول خدا ص عرض کرد: آیا کودکان را می بوسید؟ من هرگز کودکی را نبوسیده ام، پیامبر ص فرمود: من چه کنم که خداوند رحمتش را از قلب تو گرفته است؟صحیح بخاری 918.
و در روایت دیگری است که رسول خدا ص حسن و حسین ع را می بوسید مردی گفت: من ده فرزند دارم که هرگز یکی از آنها را نبوسیده ام، پیامبر ص فرمود: کسیکه رحم نکند، مورد رحم قرار نگیرد. (و رحم نبیند) مستدرک حاکم ج3 ص170

محبت خاص به کودکان شهدا
پیامبر با فرزندان شهدا بسیار مهربان بود و محبت خاصی نسبت به آنان ابراز میکرد. بشر بن عقربه بن جهنب که پدرش در جنگ احد به شهادت رسیذ می گوید: از رسول خدا ص پرسیدم، پدرم چگونه شهید شد؟ فرمود: او در راه خدا به شهادت رسید درود و رحمت خدا بر او باد. من گریستم، پیامبر ص مرا در آغوش گرفت و دست بر سرم کشید و با خود سوار مرکب نمود و فرمود: آیا دوست نداری من به جای پدرت باشم؟ مجمع الزوائد ج8 ص 161.پیامبر مشغول نماز جماعت بود و هنگامی که به سجده رفت حسین ع که کودک خردسالی بود بر پشت رسول خدا ص سوار شد و پاهای خود را حرکت می داد و هی هی می کرد و هرگاه پیامبر ص می خواست از سجده سر بردارداو را گرفته و کنار خود روی زمین می گذاشت و این کار تا پایان نماز ادامه داشت.مرد یهودی که شاهد این جریان بود، پس از نماز به رسول خدا ص عرض کرد با کودکان خود به گونه ای رفتار می کنید که ما هرگز انجام نمی دهیم.پیامبر ص فرمود: اگر شما به خدا و فرستاده او ایمان داشتید، با کودکان خود مهربان بودید، مهر و محبت پیامبر ص نسبت به کودک، مرد یهودی را سخت تحت تاثیر قرار داد و اسلام را پذیرفت. بحار الانوار ج43، ص296و درباره آشنا کردن کودکان با دین خدا فرمود (به کودکان خود در هفت سالگی امر کنید نماز بگذارند.مستدرک الوسائل ج1، ص 171 و از آنجا که دیندار شدن فرزند و کسب توفیقات او بستگی به میزان مهر و محبت والدین دارد، فرمود: (کودکان را دوست بدارید و نسبت به آنان مهربان باشید) وسائل الشیعه ج5 ص126 و می فرمود: کسی که به کودکان مسلمان رحمت و محبت نکند و بزرگسالان را احترام نکند از ما نیست.وسائل الشیعه ج5 ص126 .یکی از سنت های پیامبر ص آن بود که به کودکان هدایایی می داد، عائشه گوید: نجاشی پادشاه حبشه برای رسول خدا ص انگشتری طلا فرستاد، رسول خدا ص امامه دختر ابی العاص را که کودکی خردسال بود فرا خواند و فرمود ای دختر کوچک خود را با این هدیه زینت بخش. سنن ابن ماجد ج2 حدیث 1303

پیامبر اکرم ص با کودکان بسیار مهربان بود، کودکان را در بغل می گرفت و به آنان احترام می گذاشت هرگاه در راه با کودکان روبرو میشد به احترام آنها می ایستاد، آنها را در اغوش می گرفت و بر پشت و شانه خود سوار می کرد و به اصحاب توصیه می کرد که چنین کنند. کودکان چنان خوشحال می شدند که هیچگاه خاطره ان را فراموش نمی کردند.گاه مادری کودک خود را به رسول الله ص می داد تا برای او دعا کند و اتفاق می افتاد که کودک لباس رسول خدا ص را خیس می کرد و مادر شرمنده و ناراحت می شد. در این هنگام رسول خدا ص می فرمود (خیس شدن جامه من اهمیتی ندارد تطهیر می کنم
بارها رسول خدا ص سفارش کرده و می فرمود: کودکان خود را دوست بدارید و نسبت به آنها مهربان باشید و به وعده ای که به آنها داده اید وفا کنید، خداوند بر هیچ چیزی خشم نمی گیرد آن چنان که به خاطر زنان و کودکان خشم می گیرد.رافت پیامبر نسبت به کودکان چنان بود که امام صادق ع فرمود: روزی رسول اکرم ص در حال نماز جماعت ظهر بود که دو رکعت آخر نماز را سریع خواند، اصحاب علت را پرسیدند، پیامبر ص فرمود: آیا گریه کودک را شنیدید؟ و ماجرا آن بود که مادری نیز در مسجد نماز را به جماعت می خواند و کودک او در رکعت سوم شروع به گریه می کند و پیامبر ص برای آنکه مادر زودتر از نماز فارغ شود و به کودک خود برسد نماز را سریع می خواند.
رسول گرامی اسلام ص می فرمود: (من بچه ها را به دلیل پنج صفت دوست دارم اول آنکه بسیار گریه می کنند و دیده گریان کلید بهشت است (یعنی گریه از خوف خدا را در زندگی زیاد کنی)
دوم آنکه با خاک بازی می کنند (یعنی تکبر و نخوت و خودپسندی در آنها نیست
سوم آنکه با یکدیگر دعوا می کنند ولی زود آشتی کرده و کینه به دل نمی گیرند
چهارم، چیزی برای فردا ذخیره نمی کنند (چون آرزوی دور و دراز و طمع طولانی ندارند
پنجم، خانه می سازند و سپس خراب می کنند (دلبسته و وابسته به امور دنیوی نیستند
و در مورد دختران می فرمودند: (باید اطفال دختر را بیشتر از پسر مورد توجه فرار دهید. و زمانی که هدیه برای فرزندان خود تهیه می کنید، سهم دختر را قبل از پسر بدهید.همان طور که بیان شد پیامبر ص نسبت به همه کودکان چه فرزندان خود و چه فرزندان مردم محبت خاصی داشت و به این جهت درباره او نوشته اند: (مهربانی درباره کودکان از شیوه های مخصوص پیامبر ص بوده است.و چهارنکته را درباره کودکان سفارش می کرد.
* آنچه را که کودک در توان خود داشته و انجام داده است از او قبول کنی
* آنچه را که انجام آن برای کودک سنگین و طاقت فرساست از او نخواهی
* او را به گناه و سرکشی وادار نکنی
* به او دروغ نگویید و در برابر او مرتکب اعمال احمقانه نشوید کافی 6/50

منبع روایات:سایت گرامی آیه های انتظار.